D'Hondt Seçim Sistemi Hesaplama Aracı ve Simülasyonu | www.oybir.org | @oybir
D'Hondt yöntemi, Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D'Hondt tarafından 1878'de tasarlanmıştır, Türkiye’de 1961 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. D'Hondt sistemi İsveç, İsviçre, Portekiz, Japonya, İtalya, Danimarka gibi ülkeler başta olmak üzere 60 civarı ülkede halen kullanılmaktadır. Bu yöntemde oylar vekil çıkaran partinin vekil sayısı +1 yapılarak, o partinin oyunun bölünmesi ve o ildeki vekil sayısı bitene kadar bu işlemin tekrarlanması esasına dayanır.
Aşağıda D'Hondt yöntemin nasıl çalıştığı detayları ve bir örnek ile anlatılmıştır.
D'Hondt Sistemi Nasıl Çalışır
Tüm oylar sayıldıktan sonra, her parti için oran hesaplanır.
Oran formülü şu şekildedir: Oran = T / (s + 1)
T:partinin aldığı toplam oy sayısı
s:partinin şimdiye kadar kazandığı sandalye sayısı, başlangıçta tüm partiler için 0'dır.
En yüksek orana sahip parti bir sonraki sandalyeyi alır ve oranlar yeniden hesaplanır. Tüm sandalyeler tahsis edilene kadar bu işlem tekrarlanır. Bir seçim bölgesinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1’e, 2’ye, 3’e, 4’e ... bölünür ve o seçim bölgesinin kazanacağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. Elde edilen oranlar, parti farkı gözetmeksizin büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekillikleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir.
Balıkesir ilimizin vekil dağılımını bir örnek ile açıklamak gerekirse;
Balıkesir’in nüfusuna göre çıkaracağı vekil sayısı 9.
Balıkesir’de 5 Parti’nin seçimlere girdiğini varsayalım bunlar alfabetik olarak aşağıdaki partiler olsun.
| A Partisi |
B Partisi |
C Partisi |
D Partisi |
E Partisi |
|
Oy sayıları da sırayla şu şekilde olduğunu varsayalım;
|
| 45000 |
32500 |
34500 |
13250 |
20000 |
Bu oy sayılarına göre D'Hondt sistemini çalıştırdığımızda aşağıdaki gibi bir vekil dağılımı ortaya çıkacaktır.
1.Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için önce oylar 1’ e bölünür, burada A partisinin oyu 45.000 olduğu için A partisi, 1 Vekili hanesine yazdırır.
2.Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (A Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (45000/2=22.500) diğer parti oyları ise değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da C Partisinin oyu 34.500 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil de C Partisinin hanesine yazılır.
3. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (C Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (34500/2=17.250) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da B Partisinin oyu 32.500 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil de B Partisinin hanesine yazılır.
4. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (B Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (32500/2=16.250) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da A Partisinin oyu 22.500 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil daha A Partisinin hanesine yazılır.
Burada dikkat etmeniz gereken oyları bölerken (vekil sayısı+1) olarak yaptığımızda şimdi 5.Vekil de göreceğiniz üzere önceki oy artık 2 ye değil 3 e bölünecek çünkü A Partisi hali hazırda 2 vekili almış durumda. O yüzden Vekil sayısı+1 den A Partisinin ilk aldığı oyu yani 45.000 i 3 böleceğiz.
5. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (A Partisi) onun ilk oyu 3’e bölünerek (45000/3=15.000) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da E Partisinin oyu 20.000 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil E Partisinin hanesine yazılır.
6. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (E Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (20.000/2=10.000) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da C Partisinin oyu 17.250 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil de C Partisinin hanesine yazılır.
7. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (C Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (34.500/3=11.500) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da B Partisinin oyu 16.250 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil de B Partisinin hanesine yazılır.
8. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (B Partisi) onun ilk oyu 2’ye bölünerek (32.500/3=10.833) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da A Partisinin oyu 15.000 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil daha A Partisinin hanesine yazılır.
9. Vekilin hangi partiye gideceğini belirlemek için bir önceki vekili hangi parti çıkardı ise (A Partisi) onun ilk oyu 4’ye bölünerek (45.000/4=10.833) diğer parti oyları değiştirilmeden yazılır. Bu durumda da D Partisinin oyu 13.250 olduğu için en çok oy alan Parti olarak 1 Vekil daha D Partisinin hanesine yazılır.
9.Vekil hesaplamasında da görüldüğüüzere A Partisinin daha önceden kazandığı 3 vekili olduğu için bu sefer A Partisinin ilk oyu 4 e bölünmüş oldu.
Partilerimizin aldığı oyları D'Hondt sistemi ile hesapladığımızda aşağıdaki gibi bir vekil dağılımı olmuş oldu.
D'Hondt Sisteminin Baraj Altı Kalan Partilerde Hesaplanması
Yukarıdaki örnekte vermiş olduğumuz partilerden mesela D partisi barajı geçememiş olsaydı ne olacaktı?
Bu durumda D Partisinin aldığı oy 0 olarak hesaplanacak ve hesaplama aşağıdaki gibi olacaktı.
Hesaplama da da görüldüğü üzere D’hondt sisteminde eğer bir parti barajı geçemiyorsa aslında o parti seçime girmemiş gibi hareket ediliyor ve hesaplama da ona göre yapılıyor. Unutmamak lazım ki ülkemizde partilerin bir kısmı kendi başına, bazıları ittifaklar ile seçime giriyor. Bu durumda kendi giren parti mevcut baraj olan %7 barajı aştığı takdirde vekil çıkarmaya hak kazanıyor. Ancak bir parti bir ittifak ile seçime giriyorsa kendi oyu %7 olan baraj altında olsa dahi seçime birlikte girmiş olduğu ittifak barajı geçerse o parti de barajı geçmiş sayılıyor ve vekil dağılımı da o şekilde yapılıyor.
Grafikte de görüldüğü üzere D partisinin baraj altında kaldığı bir durumda (ittifak olarak seçime girmediği ya da ittifak ile seçime girse dahi ittifakının da baraj altında kaldığı durum) normal şartlarda çıkarmış olduğu 1 vekil C partisine geçmiş oluyor. Parti oylarına bakıldığında aslında ;
A Partisi 45.000 oy
C Partisi 34.500 oy almıştı.
Peki neden baraj altı kalan D partisinin oyu daha çok oy(C partisinden %30 kadar) alan A partisine değil de C partisine gitti?
Çünkü D’hondt sisteminde vekil başına düşen oy sayısı bu örnek için 11.500 oldu, A Partisinin en son oyları bölündükten sonraki kalan oyu 11.250 olduğu için son vekili C partisi alarak, A partisi ondan %30 kadar daha fazla oy almasına rağmen A Partisi ile eşit sayıda vekil çıkarmış oldu.Kamuoyunda sıkça dile getirilen küçük partilere verilen oylar bu partiler baraj altı kaldığı için her zaman en çok oy alan partiye gidiyor söyleminin de aslında doğru olmadığını örneklerle anlatmış olduk.